Rola wydzieliny śluzowej w obrębie zatok
i jam nosa
Klinicznie zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych jest definiowane jako choroba, w której występują co najmniej dwa objawy, przy czym jednym z nich powinna być blokada nosa (upośledzenie drożności nosa) i/lub wydzielina z nosa (katar przedni lub tylny – zanosowy).
W warunkach fizjologicznych błona śluzowa nosa i zatok jest zawsze wilgotna i pokryta warstwą śluzu. Gruczoły śluzowe zlokalizowane w błonie śluzowej nosa i zatok produkują u osoby dorosłej ok. 500 ml wydzieliny śluzowej na dobę. Prawidłowo działający transport śluzowo-rzęskowy w obrębie zatok przynosowych i jam nosa powoduje przesunięcie śluzu do nosogardła i dalej do gardła, gdzie wraz ze śliną (ok. 5 litrów na dobę) jest on połykany.
Prawidłowa warstwa śluzu w obrębie zatok i jam nosa odpowiada za nawilżanie i oczyszczanie wdychanego powietrza, a także za prawidłowe funkcjonowanie zmysłu węchu. Substancje zapachowe wciągane do nosa wraz z wdychanym powietrzem rozpuszczają się w śluzie pokrywającym błonę śluzową nosa w obrębie pola węchowego i po połączeniu z białkiem zawartym w śluzie są transportowane do zakończeń nerwowych nerwów węchowych.
Kontakt wdychanego powietrza ze śluzem pokrywającym błonę jamy nosowej ułatwiają odpowiedni kształt jamy nosowej i turbulentny przepływ powietrza. Cząsteczki zanieczyszczeń wychwycone przez lepką powierzchnię śluzu zostają przesunięte do nosogardła w wyniku działania mechanizmu śluzowo-rzęskowego. Większość zanieczyszczeń o średnicy powyżej 10 μm, 70–80% cząsteczek o średnicy 3–5 μm oraz 60% cząsteczek o średnicy 2 μm jest zatrzymywanych w jamie nosowej i wydalanych wraz ze śluzem.
Podstawową funkcję oczyszczania pełni nabłonek błony śluzowej wraz z rzęskami komórek walcowatych urzęsionych i warstwą śluzu na powierzchni błony śluzowej. Rzęski wykonują rytmiczne 12–20 uderzeń na sekundę. W czasie aktywnej fazy uderzenia wyprostowana rzęska znajduje się w zewnętrznej, gęstej warstwie śluzu, co powoduje przesunięcie warstwy żelu zgodnie z kierunkiem ruchu rzęsek. W fazie powrotnej (2–3 razy wolniejszej) pochylona rzęska powraca do pozycji wyjściowej, będąc zanurzona jedynie w żelu.
Ruch rzęsek, a tym samym transport śluzowo-rzęskowy, może zostać zaburzony przez czynniki fizykochemiczne, niektóre leki i proces zapalny. Zmniejszenie wilgotności względnej powietrza do 50% (wewnątrz jamy nosowej) powoduje upośledzenie ruchu rzęsek już po 10 minutach. Narażenie rzęsek na wilgotność względną poniżej 30% powoduje ustanie ich ruchu już po ok. 3–5 minutach. Również niska temperatura wpływa niekorzystnie na ruch rzęsek – ich praca ustaje przy 7–12°C. Rzęski pracują tak, aby przesunąć wydzielany śluz w kierunku ujścia zatoki, a więc często niezgodnie z siłą grawitacji. Śluz w jamie nosowej przemieszcza się z prędkością 3–25 mm/min ku tyłowi, do nozdrzy tylnych, a następnie jest połykany.
Ten złożony proces – nawilżania i oczyszczania wdychanego powietrza, zabezpieczający krtań, tchawicę i płuca przed suchym i zanieczyszczonym powietrzem – jest możliwy jedynie przy prawidłowej drożności nosa i prawidłowej konsystencji i ilości śluzu.
O czym świadczy wyciek wydzieliny z nosa?
W przypadku zapalenia błony śluzowej nosa i zatok wywołanego infekcją wirusową (przeziębienie, ostre wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych),
czy reakcją alergiczną (zapalenie alergiczne błony śluzowej nosa w przebiegu alergicznego nieżytu nosa i spojówek) dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa i zatok przynosowych, zwiększenia przesączy przez ściany naczyń oraz wzmożonej aktywności gruczołów śluzowych. W konsekwencji obserwujemy wyciek wodnistej
wydzieliny z nosa.
Tak więc obecność zwiększonej ilości wodnistej wydzieliny z nosa może świadczyć o ostrym wirusowym zapaleniu zatok przynosowych, przeziębieniu lub alergicznym nieżycie nosa.
Długotrwałe uszkodzenie błony śluzowej nosa i zatok wywołane przedłużającą się infekcją wirusową lub bakteryjną lub przewlekły proces zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, wywołany przewlekłą ekspozycją na alergeny (np. alergeny roztoczy kurzu domowego) lub czynniki drażniące (np. zanieczyszczenia powietrza) powoduje zwiększoną produkcję gęstej wydzieliny śluzowej. W takim przypadku najczęściej odczuwamy to jako ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła – tzw. katar zanosowy.
Obecność gęstej wydzieliny ściekającej po tylnej ścianie gardła, szczególnie bezpośrednio po przebudzeniu się jest jednym z charakterystycznych objawów ostrego powirusowego zapalenia zatok przynosowych lub przewlekłego zapalenia zatok przynosowych (jeśli objawy trwają ponad 3 miesiące).
Podbarwiona (żółta, żółtozielona) wydzielina z nosa może sugerować nadkażenie bakteryjne i jest jednym z objawów (niejedynym) ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych.
Podsumowanie
Warto zadbać o czystość i prawidłową wilgotność powietrza w naszych mieszkaniach oraz zapobiegać występowaniu gęstej wydzieliny w jamach nosa i zatokach przynosowych.
